انواع پیوند در گیاهان و شیوه انجام

انواع پیوند در گیاهان و شیوه انجام پیوندزنی در گیاهان همراه با تصاویر مربوطه در ادامه تقدیم می‌شود.

---

مطالعه مقاله همه‌چیز درباره پیوندزنی

---

فهرست مطالب:

برای مشاهده هر بخش روی عنوان موردنظر کلیک کنید.

1. پیوند شکاف Cleft Graft
   • شیوه انجام پیوند شکاف
2. پیوند زیر پوستی (Bark Graft )
   • شیوه انجام پیوند زیر پوستی (Bark Graft)
3. پیوند پوستی جانبی (Side-Veneer Graft)
4. پیوند اتصال تنه (Splice Graft)
5. پیوند برش زبانه دار تنه (Whip and Tongue Graft)
6. پیوند برش زینی (Saddle Graft)
7. پیوند برآمده یا پل بروی تنه (Bridge Graft)
8. پیوند حمایتی ریشه دار (Inarch Graft)
9. نهال پیوندی
10. مشاهده ویدئوی انجام چند پیوند

---

انواع پیوند در گیاهان

پیوند شکاف Cleft Graft

در بین انواع پیوند در گیاهان، این نوع پیوند معمولا در درختان گلدار و مثمر (سیب، گیلاس، هلو و …) و با هدف تغییر نوع درخت انجام میشود.

یکی از ساده ترین و پرکاربردرین نوع پیوند زنی شیوه پیوند شکاف موسوم به شکاف کاملیا است.

پیوند شکاف کاملیا اغلب با پیوند یک پایه مقاوم و ریشه زا به پیوندکی که قابلیت ریشه زایی خوبی ندارد، انجام میگیرد.

زمان انجام پیوند شکاف کاملیا هنگامی است که هنوز پایه و پیوندک خواب هستند، یعنی زمستان و اوایل فصل بهار است.

ممکن است پیوند شکاف روی ساقه های اصلی درخت و یا شاخه های جانبی انجام شود. اندازه قطر پایه برای شکاف کاملیا حداقل باید 2.5 تا 10 سانتیمتر و پایه مستقیما از بذر تولید شده باشد.

اندازه پیوندک نیز به لحاظ قطر قلمه باید نزدیک به 1 سانتیمتر و از نظر طول 15 تا 20 سانتیمتر باشد.

 بهتر است در انتخاب پیوندک کمی حساس باشد و پیوندکی را انتخاب کنید که علاوه بر سلامت ظاهری دارای حداقل سه جوانه باشد.

شیوه انجام پیوند شکاف:

ایجاد یک برش تمیز و صاف، موازی با محور اصلی ساقه و عمود بر پایه که توسط اره بریده شده است.

این شکاف را میتوان به وسیله یک ابزار گوه شکل و یا مته به اندازه 5 تا 7.5 سانتیمتر در عمق تنه پایه ایجاد کرد.

برای انجام پیوند، همانطور که در شکل قابل مشاهده است، دو پیوندک در نظر بگیرید. یعنی قرار است در هر شکاف دو پیوندک قرار گیرد.

آماده سازی پیوندک قبل از قرار گرفتن در شکاف پایه با انتخاب یک پیوندک با حداقل دو تا سه جوانه سالم شروع میشود.

سپس انتهای پیوندک را به طول 2 تا 5 سانتیمتر به صورت مخروطی با یک تیغ تیز برش میدهیم. قسمت برش زده پیوندک باید کاملا الگویی متناسب با شکاف به شکل گوه پیدا کند.

حالا گوه یا شکاف دهنده را در انتهای شکاف قرار میدهیم تا دهانه شکاف درون پایه به اندازه کافی باز شود.

سپس پیوندک را در شکاف مستقر میکنیم. توجه داشته باشید کامبیوم پایه و هر دو پیوندک کاملا در مجاورت و تماس مستقیم با یکدیگر قرار گیرند.

اگر لازم بود میتوانید برای استقرار کامل پیوندک ها در شکاف به انها در جهت عمود بر سطح پایه نیرو وارد کنید. گاهی ممکن است برای استقرار بهتر بر سر پیوندک ضربه آرامی وارد کنیم.

ابزار شکاف زنی را از شکاف خارج میکنیم تا دهانه شکاف بسته شده و تمامی قسمت پیوندک را محکم در بر گیرد. پس از برداشتن گوه فشار حاصل از بافت پایه خود به خود پیوندک را نگه میدارد.

نکات مهم

تمام سطوح برش خورده که در معرض نور خورشید و جریان هوا قرار دارند را با استفاده از موم پیوند یا رنگ پیوند به طور کامل بپوشانید؛ تا از تبخیر آب میان بافتی و یا هجوم آفات جلوگیری شود.

 اگر به اصطلاح هر دو پیوندک در این شکاف بگیرند، احتمالا یکی از آنها با سرعت بیشتری رشد می کند. بنابراین میتوانید بعد از گذشت اولین دوره رشد فعال، پیوندک ضعیف تر را انتخاب و هرس کنید. بدین ترتیب تمام تمرکز درخت بر پرورش پیوندک قوی‌تر خواهد بود.

نکته: برای آنکه موم در تمام سطح محل پیوند را پوشش دهد، باید کمی آن را گرم کنید. البته نباید آنقدر داغ باشد که بافت‌های میانی گیاه را از بین ببرد.

پیوند زیر پوستی (Bark Graft)

در بین انواع پیوند در گیاهان، از پیوند زیر پوستی اغلب برای تکثیر درختان گلدار و بارده استفاده میشود.

درختانی که حدودا 10 تا 30 سانتیمتر قطر دارند و برای انجام پیوند پوستی مناسب هستند.

اصلی ترین هدف از انجام پیوند پوستی بالا بردن بهره وری درختان مثمر و باروری اقتصادی است.

بهترین زمان برای انجام پیوند زیر پوستی اوایل بهار است؛ زیرا غشای پوستی درخت نرم شده، اما هنوز فعالیت درونی درخت و تحرکات شیره نباتی شروع نشده است.

شیوه انجام پیوند زیرپوستی:

برای انجام پیوند زیرپوستی ابتدا پایه را با یک اره ضدعفونی شده و کاملا تیز بریده و محل برش را تمیز می‌کنیم.

سپس هر جا که میشود در سطح پوست درخت یک شکاف به طول 5 و عرض 2 سانتیمتری با یک گوه تیز ایجاد میکنیم.

سپس پیوندکی را که مخروطی برش داده ایم وارد پایه می‌شود.

پیوندک را طوری در پایه و زیر پوست فشار دهید که در تماس مستقیم با هر دو قسمت پایه یعنی غشای زیر پوستی و میانه تنه پایه قرار گیرد.

برای هر پایه چند پیوندک با فواصل حداقل 7 تا 10 سانتیمتری در نظر بگیرید و پیوند زدن را انجام دهید.

پس از قرار دادن پیوند پوست شکاف داده شده را در محل اولیه قراردهید. برای قرار گرفتن و محکم شدن میتوانید از چند میخ ریز استفاده کنید.

بعد از استقرار پیوندک‌ها تمامی منافذ را با موم یا رنگ پیوند بپوشانید.

پس از گذشت یک فصل رشد فعال، میتوانید بهترین پیوند را انتخاب کرده و پرورش دهید و مابقی را هرس کنید.

پیوند پوستی جانبی (Side-Veneer Graft)

از این پیوند معمولا در تکثیر و پرورش گونه هایی همچون انواع کاملیا (چای زینتی) و یا حتی درختان بارده که قابلیت ریشه زایی و استقرار خوبی ندارند استفاده می‌شود.

همچنین برای درختان سوزنی برگ خصوصا گونه های کوتاه قامت و درختچه ای این روش پیوند بسیار مناسب است.

برای انجام پیوند، معمولا نهال های یکساله گلدانی که در طول فصل رشد قبلی ریشه زایی کافی داشته اند را بعنوان پایه انتخاب می‌کنیم.

پایه ها چند هفته قبل از پیوند در هوای خنک قرار میگیرند تا تحرکات درونی شیره نباتی آنها کم شود. در این مدت نباید ریشه در معرض رطوبت زیاد قرار گیرد یا به اصطلاح سیراب شود.

برای انجام پیوند پوستی جانبی یک شکاف با طول حدودا 1.5 تا 2.5 سانتیمتر روی پوست پایه گلدانی ایجاد می‌کنیم. پیوندک را نیز به صورت مایل برش داده و در محل برش یا زخمه بروی پایه قرار میدهیم.

پایه و پیوندک که باید به لحاظ قطری در تناسب با یکدیگر باشند.

پیوندک را به صورت یک شاخه چسبیده به تنه پایه قرار می دهیم، بطوریکه بافتهای آنها کاملا در تماس با هم باشند. پیوندک و پایه که از پهلو به هم چسبیده اند را با یک نوار پلاستیکی یا لاستیکی محکم می‌بندیم.

سپس محل اتصال را با موم می‌پوشانیم به طوریکه منافذ زیر پوشش قرار گیرند، البته مراقب باشید موم به محل جوش خوردن راه پیدا نکند که موجب جلوگیری از پیوند بافتهای دو قسمت می شود.

میتوانید بعد از مدتی که محل اتصال جوش خورد نوارهای لاستیکی و موم ها را جدا کنید.

پیوند اتصال تنه (Splice Graft)

در بین انواع پیوند در گیاهان، از پیوند اتصال تنه، برای پیوند یک پیوندک به ساقه یک پایه سالم و دست نخورده استفاده میشود.

این نوع پیوند روی گیاهان علفی که به راحتی جوش میخورند بسیار کاربرد دارد.

حتما تا بحال نهال های پیوندی را دیدید که روی آنها یک گره حاصل از جوش خوردن محل پیوند وجود دارد.

معمولا نهال های پیوندی دو ساله چنین نشانه ای را روی تنه اصلی خود دارند. در پیوند اتصال تنه قطر پایه و پیوندک باید تقریبا یکسان و حداقل 2 تا 2.5 سانتیمتر باشند.

پایه و پیوندک را به صورت مایل و با شیب حدودا 45 درجه برشهایی یکسان بزنید. بطوریکه وقتی روی هم قرار میگیرند کاملا هم پوشانی باشند.

بعد از قرار دادن پیوندک بروی پایه و اتصال بافت‌های آنها با یکدیگر، سطح محل پیوند را با موم پوشانده و محل را با نوارهای لاستیک یا پلاستیکی محکم ببندید.

پس از انجام پیوند در طول یک دوره رشد آبیاری منظمی انجام دهید تا گره ایجاد شود.

توجه داشته باشد که آبیاری بیش از حد می‌تواند باعث قرار گرفتن محل گره در رطوبت و عدم پایداری پیوند شود.

زمانیکه گره کاملا برقرار شد نوارهای حفاظتی را از محل گره جدا کنید.

پیوند برش زبانه دار تنه (Whip and Tongue Graft) از دیگر انواع پیوند در گیاهان

پیوند برش زبانه دار معمولا برای گیاهان زینتی و گیاهان با تنه چوبی نیمه نرم در نهالستان ها انجام می‌شود.

زمان انجام این نوع پیوند نیز در دوره خواب درخت انجام می‌شود.

اگر این روش را برای پیوند گونه های طینتی به کار میبرید سعی کنید قبل از انجام پیوند با کم آبی تحرکات درونی گیاه را کاهش دهید.

در این روش نیز سعی می‌کنیم پایه و پیوندک، قطری یکسان و حداقل 1.5 سانتی متر داشته باشند.

در فرایند پیوند برش زبانه دار تنه مراحل کار همچون روش پیوند زنی اتصال تنه است با این تفاوت که زبانه برش پیوندک را کاملا روی پایه نگه میدارد.

ایجاد برشها در روش زبانه دار تنه حساس است و حتما باید با تیغ یا چاقوی تیز انجام شود.

مهارت انجام این کار را معمولا نهال کاران حرفه ای دارند و با سرعت بالایی برشها را انجام میدهند.

برای انجام برش ها در پایه و پیوندک مشابه عمل میکنیم بطوریکه ابتدا یک برش مایل روی بدنه ایجاد کرده و سپس در میانه سطح مقطع آنها یک برش کوچکتر به صورت شیار ایجاد میکنیم.

شیار یا فاق قرار است محل قرار گرفتن زبانه قطعه دیگر باشد، یعنی دو قطعه به صورت فاق و زبانه با یکدیگر متصل میشوند.

بعد از قرار دادن پایه و پیوندک بروی هم سعی میکنیم با وارد کردن فشار زبانه ها کاملا در شیارها قرار گیرند.

بعد از مجاورت کامل بافت‌های پایه و پیوندک با یکدیگر برای ایمنی کار نیز همچون روش های دیگر پیوند زنی از موم و نوار پلاستیکی استفاده میکنیم.

پیوند برش زینی (Saddle Graft)

روش پیوند برش زینی یکی از آسانترین و پرکاربرد ترین روش های اتصال پایه و پیوندک در بین انواع پیوند در گیاهان است.

معمولا نهالکاران در نهالستانها و یا باغداران از این روش استفاده میکنند.

برای انجام این روش از پیوندزنی قطر سینه پایه و پیوندک باید یکسان باشند تا به طور کامل بروی هم سوار شوند.

معمولا شیوه برش پایه به صورتی است که به صورت زبانه در آید و پیوندک نیز طوری برش داده میشود که به صورت شیار یا فاق باشد، تا پایه و پیوندک به راحتی با یکدیگر در تماس مستقیم قرار گیرند.

پس از استقرار کامل پیوندک بروی پایه از نوار پلاستیکی برای محکم شدن دو قسمت استفاده می‌شود.

پیوند به روش برش زینی برای گیاهان باغی و درختان مثمر با هدف ترمیم گیاه آسیب دیده و یا تغییر رقم به وفور استفاده می‌شود.

پیوند برآمده یا پل بروی تنه (Bridge Graft)

روش پیوند پل بروی تنه از دیگر انواع پیوند در گیاهان است که مرسوم ترین روش برای حفظ حیات گیاهان آسیب دیده یا بیمار است.

در واقع با قرار دادن یک پل بروی تنه درخت اصلی یا همان پایه سعی میکنیم قسمت‌های بالاتر از محل آسیب حفظ شود.

در طول دوره رشد، یک گیاه ممکن است در معرض آسیب های فیزیکی همچون برخورد ناخواسته تجهیزات برش همچون چمن زن، داس و … قرار گیرد و یا حیوانات جونده مثل خرگوش به تنه گیاه صدمه بزنند.

گاهی نیز در فصول سرد دیده شده که قسمتی از بافت تنه بخاطر برودت هوا آسیب دیده، که این امر موجب از بین رفتن بافت آوندی زیر پوست گیاه میشود.

حال برای آنکه بتوانیم ارتباط آوندی ریشه و تنه با تاج را  حفظ کنیم از یک بافت گیاهی سالم بعنوان پیوند پل استفاده میکنیم.

در واقع پل ساخته شده از بافت گیاهی کمک میکند تا آب و مواد غذایی به بخش‌های بالایی گیاه برسد.

شیوه انجام پیوند

زمان انجام پیوند پل بروی ساقه قبل از شروع فصل بهار و افزایش تحرکات درونی گیاه است.

اما اگر آسیب دیدگی این فرصت را به ما نمیدهد که تا فصل خاموشی تحرکات گیاه صبر کنیم به ناچار این پیوند را در طول رشد فعال گیاه انجام میدهیم. 

برای ایجاد پیوندک یا پل لازم است بخشی را انتخاب کنید که قطر آن دو برابر قطر بخش آسیب دیده باشد.

یعنی اگر 0.5 سانتیمتر از بافت بیرونی گیاه آسیب دیده ما از پیوندک های با قطر حداقل 1 سانتی متر استفاده میکنیم.

طول پیوندک نیز متناسب با قسمت آسیب دیده در پایه در نظر گرفته میشود، زیرا پل قرار است ارتباط آوندی را در پایه برقرار کند.

پس از برش پیوندک دو سر پل را کمی نازک میکنیم تا بروی تنه بنشیند. در قسمت پایه نیز سعی میکنیم همه ی بافت های آسیب دیده تنه را برداریم تا جایی که به بافت سالم برسیم.

علاوه بر آن قسمتی از پوسته بخش سالم تنه پایه را نیز زخمه میزنیم تا دو سر پل روی آن قسمت ها قرار بگیرد.

برای استقرار پل اگر تنه پایه انعطاف پذیر باشد، پایه را کمی خم میکنیم تا پیوندک کاملا در شیار مستقر و بافت دو سر پل با محل پایه در تماس مستقیم قرار گیرد.

بعد از قرار دادن پل بروی تنه پایه آنرا محکم فشار میدهیم و با نوار پلاستیکی می‌بندیم. تعداد پل ها میتواند بسته به قطر پایه چند عدد باشد.

این روش پیوند که یک روش ترمیمی است میتواند برای گیاهان مختلف با طول عمر و جثه های متفاوت انجام شود.

پیوند حمایتی ریشه دار (Inarch Graft)

از دیگر انواع پیوند در گیاهان، پیوند حمایتی ریشه دار است.

این روش پیوند نیز همانند پیوند پل برای حمایت گیاهان آسیب دیده مورد استفاده قرار میگیرد.

تفاوت این روش از پیوند زنی با روش پیوند پل در آن است که برای حمایت گیاه آسیب دیده از آوندهای مکنده و یا جوانه های آبی (پاجوش) همان گیاه پایه و یا گیاه مشابه استفاده می‌شود.

در واقع پیوند زنی به این روش یک نوع امدادرسانی برای درختان مصدوم است که در قسمت زیرین پایینی و نزدیک به سطح زمین تنه آسیب دیده اند.

پیوندک های حمایتی که خود دارای ریشه هستند در کنار پایه اصلی میگیرند و در محلی به تنه پایه اتصال داده میشوند.

بعد از جوش خوردن محل اتصال آنها با یکدیگر ما یک گیاه واحد را خواهیم دید.

برای انجام پیوند حمایتی ریشه دار قسمتهای آسیب دیده در بدنه پایه را جدا کرده و قسمتی از محل سالم را نیز زخمه میزنیم.

به طوریکه پیوندک برش داده شده بروی بافتهای سالم و زیر پوستی پایه قرار گیرد. سپس محل اتصال را محکم میکنیم تا گره میان دو قطعه در طول دوره رشد ایجاد شود.

گاها برای اتصال پیوندک ها در بر پایه هایی که خود درختان بالغ و یا تنومند هستند از میخ های ریز استفاده میشود.

توجه داشته باشید تعداد پیوندک ها بستگی به میزان صدمه وارد آمده و همچنین اندازه و سن پایه دارد.

نهال پیوندی

در بسیاری از گونه های گیاهی که برای کاشت اماده و در بازار عرضه میشود، نهال پیوندی که با انواع روشهای پیوند در گیاهان تولید می‌شود به وفور رایج است.

نهال های پیوندی معمولا دو ساله هستند و حاصل پیوند یک گونه پایه مقاوم و یگ گونه پیوندک پربار است.

در شکل زیر نمونه ای از نهال های پیوندی گلدانی و ریشه لخت را ملاحظه میکیند.

مشاهده نهال‌های مثمر (پیوندی، بذری و …)

مشاهده نهال‌های غیرمثمر (پیوندی، بذری و …)

---

مشاهده ویدئوی چند پیوند دیگر از انواع پیوند در گیاهان

در این ویدئو پنج نوع پیوند در گیاهان آموزش داده می شود که عبارتند از:

1. پیوند نیمانیم
2. پیوند قاشی
3. پیوند اسکنه گل رز
4. پیوند مجاورتی
5. کوپیوند T یا سپری یا شکمی

---

منابع و مآخذ مطلب انواع پیوند در گیاهان:

• https://content.ces.ncsu.edu/grafting-and-budding-nursery-crop-plants
• https://pediaa.com/what-is-the-difference-between-budding-and-grafting/#Budding
• https://homeguides.sfgate.com/types-plants-used-budding-53080.html