جوانه زنی

جوانه زنی به عنوان یکی از تکنیک های اصلی باغبانی محسوب می‌شود. در این مقاله قصد داریم تا ضمن معرفی جوانه‌زنی به ارائه اطلاعات مرتبط با جوانه زدن گیاهان بپردازیم. با ما همراه باشید و اگر نظر یا سوالی دارید از انتهای صفحه برای ما ارسال کنید.

فهرست مطالب:

جوانه زنی
شباهت‌ها و تفاوت‌های جوانه‌زنی و پیوندزنی
دلایل انجام جوانه‌زنی
زمان جوانه‌زنی
شیوه جوانه زدن
نکاتی مهم در فرآیند جوانه‌زنی
شیوه های جوانه زنی

روش تکثیر گونه های گیاهی معمولا بنا به شرایط محیطی و پسند گیاه انجام میگیرد. به عبارت دیگر برای تکثیر گونه های گیاهی آن طور رفتار میکنیم که در تجارب گذشته پاسخ مطلوبی گرفته ایم. برخی گونه ها با کاشت بذر، برخی با قلمه‌زنی، برخی با پیوندزدن و برخی گونه‌ها با جوانه‌زنی تکثیر می یابند.

منظور از جوانه زنی در واقع جداسازی یک جوانه از روی تنه (شاخه ها و عصاها) گیاه مادر و قرار دادن آن بروی تنه یک گیاه دیگر است.

جوانه زنی که در واقع بکارگیری یکی از تکنیک های اصلی و نوین باغبانی است در طول فصل رشد فعال انجام میشود. فن جوانه زنی معمولا برای تکثیر درختان میوه و گیاهان زینتی بکار گرفته میشود.

جوانه زنی و پیوندزنی دو روش مرسوم تکثیر گونه های گیاهی است.

اگرچه این دو تکنیک تکثیر غیر هم جنس شباهت هایی با یکدیگر دارند، اما توجه داشه باشید که این دو با یکدیگر اشتباه نشود.

در این خصوص ضمن تعریف پیوند زنی شباهات ها و تفاوت های این دو تکنیک را مختصرا برای شما بیان می داریم.

پیوند زنی: منظور از پیوند زدن گونه های گیاهی، اتصالیا پیوند بافتی دو قطعه از یک گونه یکسان و یا گونه های سازگار متفاوت است. که طی یک فرایند زخمه زنی و اتصال با یکدیگر پیوند داده میشوند.

مقاله آشنایی با پیوند زنی را هم مطالعه کنید

پیوند زنی میتواند با اهداف متنوعی همچون ترمیم بافت های گیاهی اسیب دیده، تکثیر گونه های جدید و یا تلاش برای باروری بیشتر گونه های از قبل کشت شده باشد.

معمولا در فرایند پیوند زنی دو بخش پایه و پیوندک برای اتصال میان بافتی در نظر گرفته میشود.

شباهت و تفاوت های پیوندزنی و جوانه‌زنی

خلاصه شباهت‌ها

شباهت اثر بر جای مانده برو گیاه پس از چند سال و دشواری تشخیص شیوه کار
باروری سازگار با گونه پیوندک یا جوانه است
استقرار تمام یا بخشی از پیوندک یا جوانه بروی پایه گیاهی
الزام سازگاری ژنتیکی پایه با پیوندک یا جوانه
هر دو روش تکثیر منوعی و غیرهم جنسی هستند

خلاصه تفاوت‌ها

در جوانه زنی جوانه و حاشیه آن انتقال می یابد اما در پیوندزنی بخش عمده ساقه انتقال داده میشود.
پیوند یک روش تکثیر است که عمر طولانی دارد اما جوانه‌زنی یک روش مدرن محسوب میشود.
زمان جوانه زنی در زمان رشد فعال گیاه است اما پیوند زنی معمولا قبل از شروع دوره رشد فعال انجام میشود
جوانه‌زنی با هدف تکثیر انجام میشود اما ممکن از هدف از پیوند زنی ترمیم بافتها و یا حفظ یک گونه گیاهی باشد

توضیحات بیشتر

در استفاده از روش جوانه زنی تکثیر سلولهای گیاهی به صورت ژنتیکی انجام نمی‌شود و تنها با قرار گرفتن سلول های میان بافتی دو گونه در مجاورت یکدیگر، سلولهای جدید امکان رشد در یک فضای مناسب بروی پایه اصلی گیاه را پیدا میکنند.

در واقع هدف اصلی بکارگیری روش هایی مثل جوانه زنی بهره مندی از ویژگی های برجسته مثبت گونه های گیاهی مختلف در کنار یکدیگر است.

بعنوان مثال ممکن است گونه ای پایه قوی یا مقاومی در برابر شرایط ناسازگار محیطی همچون خاک و یا آفات داشته باشد اما عملکرد باروری آن مطلوب نیست و در طرف دیگر گونه ای که باردهی بسیار خوبی دارد حساسیت هایی داشته باشد.

پس چه خوب که با بکارگیری روشهایی همچون جوانه زنی بتوانیم از خصوصیات مثبت هر دو در یک گونه بهره مند شویم.

بنابراین افراد متخصص و با تجربه در امر تکثیر گونه های اصلح میتوانند برای کاهش تهدیدات محیطی و بهره مندی از حداکثر ظرفیت باروری جوانه‌زنی را با یک پایه و جوانه مناسب انجام دهند.

دلایل انجام جوانه زنی

اگر بخواهیم بعنوان یک پاسخ مناسب به دلایل انجام جوانه‌زنی توسط افراد خبره پاسخ دهیم، میتوانیم به موارد زیر اشاره نماییم.

باروری برخی ارقام

گونه های درختان مثمر که خودگرده افشان نیستند و برای باروری انها نیاز به ارقام دیگری از همان گونه گیاهی است میتوانند با جوانه زنی و داشتن دو پونه بروی یک پایه درخت از گرده افشانی و باروری بیشتری برخوردار شوند. در حالیکه برای باروری این ارقام در صورتیکه جوانه زنی یا پیوند انجام نشود نیاز به کاشت ارقام گرده افشان در نزدیکی گونه گیاهی هدف است.

روش تکثیر بافت‌های گیاهی

هر ساله با پژوهش های فراوان در مناطق مختلف دنیا گونه های دارای خصوصیات مثبت شناسایی میشوند. به عبارت دیگر محققان علم گیاه شناسی هواره به دنبال شناسایی ارقام مفید تر هستند. اما گاه گونه های جدید شناخته شده نیز نیاز به اصلاح و رفع معایب دارند. تا بتوان کشت انها را در مناطق مختلف با کمترین تلفات انجام داد. لذا جوانه زنی به عنوان یک روش تکثیر بافت های گیاهی میتواند در اصلاح نباتات کمک شایانی کند.

در فرایند جوانه زنی معمولا پایه ها از ارقامی انتخاب میشوند که مقاومت بالایی دارند و اغلب رشد فیزیکی و یا باردهی مناسبی ندارند. پس چه خوب است تا با بکارگیری جوانه های یک گونه با رشد فیزیکی قوی و باردهی مناسب و اتصال آن جوانه بروی بافت گیاهی پایه از هر دو امکان مفید گونه های متفاوت بهره مند شویم.

ایجاد تنوع محصول

زمانیکه جوانه زنی انجام میشود شاخه های بوجود امده پس از چند سال از محل جوانه‌زنی از نوع جوانه خواهند بود. بنابراین با جوانه‌زنی میوه هایی از جنس جوانه به باز خواهند نشست. لذا با انجام جوانه زنی میتوانیم دو نوع میوه متنوع بروی یک درخت داشته باشیم.

برای انجام جوانه‌زنی یک پایه و جوانه سالم نیاز است. بنابراین میتوان طی دوره های مختلف جوانه زنی های چند باره بروی یک پایه انجام داد که این امر فواید بسیاری همچون بهره مندی از انواع مگل ها و میوه ها روی یک درخت دارد.

تهیه نهال ارقام سخت ریشه زا

برخی گونه های گیاهی ریشه زنی سختی دارند و نمیتوان با کشت بذر یا قلمه گیری به آسانی نهال انها را تولید کرد. بنابراین برای تهیه نهال این گونه ها از روش جوانه زنی استفاده میشود.

گاه جوانه زنی برای بهره مندی از زیبایی های مختلف گونه های متنوع انجام میشود. بعنوان مثال درخت یا درختچه زینتی را فرض کنید که گل یا برگهای بارنگ های مختلف داشته باشد. مسلما این تنوع میتواند در گیاهان زینتی بسیار ارزشمند باشد.

سرعت بخشی به رشد گیاه

سرعت بخشی به روند رشد و پرورش گونه های دلخواه یکی از اهداف جوانه زنی خصوصا در درختان میوه است.

جوان سازی درختان

گاهی برای جوان سازی درختان از روش جوانه زنی استفاده میشود.

زمان جوانه زنی

برای انجام جوانه‌زنی نیاز به جوانه‌های سالم و قوی داریم. لذا بهتر است جوانه‌زنی زمانی انجام شود که فصل رشد فعال گیاه شروع شده باشد.

بنابراین جوانه‌زنی معمولا در اوایل بهار و یا در طول فصل بهار انجام میشود. تنها در برخی گونه های گیاهی خاص ممکن است جوانه زنی در زمستان انجام شود

شیوه جوانه زدن

هنگام جوانه زنی بر عوامل مختلف تاثیر گذار بر انجام کار حساسیت داشته باشید. مثلا پایه و جوانه را به لحاظ سلامت سخت گیرانه بررسی کنید و مطمئن شوید هیچگونه نشانه ای از بیماری در دو بخش جوانه و پایه وجود ندارد.

توجه داشته باشید که حتما جوانه‌زنی را با گونه های سازگار انجام دهید. به عبارت دیگر برای جوانه زنی گونه های سازگار به لحاظ گیاه شناسی انتخاب میشوند.

در حالت کلی با توجه به میزان مهارت و سرعت عمل مطلوب شما در جوانه‌زنی که به مرور زمان، افزایش میابد تعداد جوانه زنی های موفق شما خصوصا بروی درختان میوه و سایه گستر بیشتر خواهد شد.

از آنجا که عوامل مختلفی در موفقیت شما برای جوانه زنی دخیل هستند، لذا هر مرحله از کار را با دقت و یادداشت برداری از چگونگی کار انجام دهید، تا در صورت عدم موفقیت بتوانید آن را بررسی کنید.

در فرایند جوانه زنی باید ابتدا پایه آماده شود که برای اینکار محل مورد نظر برای جوانه‌زنی را مهیا میکنیم. یعنی اگر روی پوست پایه در محل جوانه‌زنی خاک گرفته، آن را با برس نرم و یا پارچه نمناک پاک میکنیم. سپس شاخ و برگهای اضافه در آن محل را جدا کرده تا آماده برش و جداکردن پوست شود. بهترین جوانه ها را یعنی آنها که سالم هستند و از شکل و اندازه خوبی برخورداند برای جوانه زنی انتخاب میشوند.

توجه داشته باشید از زمان جدا سازی جوانه تا الحاق آن به پایه جوانه‌زنی فرصت زیادی ندارید. زیرا اگر رطوبت خود را از دست بدهد احتمال موفقیت شما کاهش خواهد یافت.

نکاتی مهم در فرایند جوانه‌زنی

سعی کنید جوانه‌زنی را در روزهای گرم با دمای بالاتر از 32 درجه انجام ندهید. اما اگر جوانه زنی را در روزهایی انجام میدهید که دما کمی بالاست، توجه داشته باشید که باید رطوبت محل جوانه‌زنی حفظ شود.
- لذا اول اینکه جوانه در کمترین زمان در پایه مستقر کنید.
- دوم اینکه شکاف را در قسمت شمالی و یا شرقی ساقه ایجاد کنید. تا در معرض نور افتاب و باد گرم جنوبی و غربی نباشد.
برای شکاف دادن پوست ساقه از چاقوی تیز و یا کاتر استفاده کنید. زیرا اگر چاقوی شما تیز نباشد مجبورید فشار بیشتری به ساقه اعمال کنید. (این امر ممکن است موجب آسیب دیدن بافت میانی ساقه شود.)
توجه داشته باشید که برش به اندازه کافی عمیق باشد تا گوشته زیر جوانه را کاملا در بر گیرد. در صورتیکه برش سطحی باشد بافت جوانه ناقص منتقل میشود و امکان عدم موفقیت در جوانه زنی بالا میرود.
به بخشهای برش داده شده بدون پوست دست نزنید، روی زمین و یا در دهان نگذارید زیرا ممکن است آلوده شوند.
پس از استقرار جوانه را در محل مشخص شده در پایه، آنرا محکم کنید بطوریکه بافتها در تماس مستقیم یکدیگر قرار گیرند. سپس سرتاسر آن را با نوار پلاستیکی بپیچید به شکلی که خود جوانه زیر نوار قرار نگیرد و امکان رشد داشته باشد. اگر در جوانه زایده جوبی وجود دارد میتوانید آن را از جوانه جدا کنید.