همه‌چیز درباره قلمه زنی

قلمه زنی یکی از شیوه‌های رایج برای تکثیر گیاهان است. در این مقاله قصد داریم ضمن آشنایی با قلمه زنی به مراحل انجام قلمه گرفتن، دستورالعمل قلمه زنی و هورمون‌های ریشه زا (تجاری و هورمون ریشه زا خانگی) اشاره کنیم. تا پایان با ما همراه باشید و اگر سوال یا نظری داشتید از پایین صفحه ارسال کنید.

---

فهرست مطالب:

(برای مشاهده هر بخش، روی عنوان کلیک کنید)

• • قلمه زنی چیست؟
  • زمان قلمه گرفتن
  • گام اول قلمه زنی
  • مشخصات ظاهری قلمه مناسب
  • ریشه زایی قلمه
    • هورمون ریشه زا
  • دستورالعمل قلمه زنی
  • نکات ضروری در قلمه زدن
  • هورمونهای ریشه زایی خانگی (دست ساز)
  • سوالات متداول درباره قلمه زنی

---

قلمه زنی چیست؟

قلمه زنی ساده‌ ترین روش برای تکثیر گیاه محبوب شماست. بطوریکه با جداسازی مناسب بخشی از گیاه مادر می‌توانید آن را تکثیر کنید.

قلمه می‌تواند یک ساقه خوب، بخشی از تنه یا ریشه و یا حتی یک برگ باشد. هر چند در حالت مرسوم منظور از قلمه یک بخش از ساقه جوان گیاه مادر است.

در حالت کلی منظور ما از قلمه زنی یا قلمه گرفتن؛ جداسازی بخشی از گیاه مادر و تبدیل آن به نهال جدید است.

شایان ذکر است فرآیند قلمه گرفتن و قلمه زدن می‌تواند از چند هفته تا چند ماه به طول بیانجامد.

انتخاب نوع قلمه زنی کاملا به گونه گیاهی بستگی دارد اما برای تکثیر بیشتر گیاهان از قلمه نیمه نرم چوبی استفاده می‌شود.

زمان قلمه گرفتن

زمان برداشت قلمه از گیاه مادر، اکثرا در انتهای فصل خواب و یا ابتدای فصل رشد و زمانیکه ساقه‌های نیمه نرم در دسترس است انجام می‌شود زیرا در این زمان، فعالیت درونی گیاه رو به افزایش است و قلمه ها هنوز سخت نشده اند. از طرفی تولید مثل و ریشه زنی به راحتی انجام می‌شود.

قلمه‌های نرم‌تر معمولا در تابستان گرفته می‌شوند که در مرحله رشد و رو به بلوغ است. هر چه از این زمان ‌به سمت فصل سرد نزدیک می‌شویم میزان فعالیت گیاه کم شده و جنس قلمه سخت تر می‌شود و به بلوغ کامل می‌رسد.

گام اول قلمه زنی

اولین گام در قلمه زنی انتخاب یک گیاه سالم و با نشاط بعنوان گیاه مادر است. برای انتخاب بهترین گیاه مادر توجه کنید که علاوه بر سلامت ظاهری؛ انتخاب بهترین عصا برای برش قلمه بسیار مهم است.

شاخساری که در سال قبل رشد رویشی زیادی داشته دارای قلمه های مناسبی نیست و برای قلمه گرفتن خوب نیستند زیرا میزان هیدراتهای کربن در آن اندک بوده، ریشه زایی و نمو بعدی آن با مشکل مواجه خواهد شد.

همچنین شاخساری که از یک درخت ضعیف یا بخش ضعیف یک درخت گرفته میشود نمی‌تواند برای تکثیر و رشد در آینده مناسب باشد.

مشخصات ظاهری قلمه مناسب

عصایی که برای برش انتخاب می‌کنید بهتر است دارای قطر ۱ تا ۱.۲ سانتیمتر و دارای گره هایی با فاصله متعادل باشد.

سطح مقطع قلمه را چک کنید تا دایره ای و عاری از نشانه های آفت و بیماری باشد.

طول قلمه ها میتواند از ۳۰ تا ۶۰ سانتیمتر باشد. البته این اندازه متناسب با نوع گونه و شیوه و محل کاشت شما است.

برای مثال اگر میخواهید قلمه بدون ریشه را در منطقه ای برای کاشت دیم در زمین زراعی قرار دهید توصیه میشود اندازه قلمه تقریبا ۱۳۰ سانتیمتر و دارای پاشنه باشد.

برای جداسازی مناسب قلمه از یک تیغ یا قیچی تیز و ضدعفونی شده استفاده کنید، تا کمترین آسیب به سلول‌های انتهای قلمه و گیاه مادر در محل زخمه برسد.

ریشه زایی قلمه

مهمترین امری که پس از گرفتن یک قلمه از درخت انتخابی شما باید صورت بگیرد ریشه زایی است. ریشه زایی در برخی گونه‌های گیاهی بسیار آسان و در برخی کمی مشکل است و حساسیت‌ها بیشتر می‌شود.

برای ریشه‌زایی لازم است که به گیاه در این امر کمک کنیم تا علاوه بر سرعت بخشیدن به کار بتوانیم ریشه کافی برای قرار گرفتن در خاک را داشته باشیم.

پیشنهاد می‌شود در این مرحله ابتدا خراشهایی بروی پوست انتهای قلمه ایجاد کنید تا امکان تولید ریشه افزایش یابد.

همچنین قلمه را در یک محیط بدون خاک مثل آب خالص و یا یک مخلوط کامل و مناسب (مانند مخلوط پرلیت، ورمیکولیت، شن و ماسه درشت، پوست نارگیل (کوکوپیت)، مقادیر کمی کود و سنگ آهک) قرار داده و برای ریشه زایی قلمه تلاش می‌کنیم.

هورمون ریشه زا

در مقالات علمی معمولا ریشه زاهای مختلفی معرفی می‌شود که با عنوان هورمون ریشه زایی از آن‌ها نام برده می‌شود.

در واقع کار هورمون ریشه زا، کمک به ریشه زایی و تکثیر درخت در سلامت کامل و همچنین رشد خوب آن است.

بسیاری از باغداران و نهال کاران معتقدند هزینه برای خرید هورمون ریشه زا کاری بیهوده است و اصلا نیازی به این هزینه نیست. در پاسخ به این موضوع می‌توان گفت: درست است که بسیاری از قلمه‌ها بدون استفاده از هورمون ریشه زا ریشه می‌گیرند و رشد می‌کنند و استفاده از هورمون‌های مازاد اصلا ضروری نیست اما باید موارد مهم دیگر را هم مدنظر داشت.

اکسین، هورمون ریشه زایی

در واقع مرحله ریشه زایی در یک قلمه توسط هورمون‌های موجود در قلمه موسوم به اکسین انجام می‌شود.

اما در گونه‌های گیاهی که ریشه زایی سخت‌تر انجام می‌شود، هورمون ریشه زا کمک خواهد کرد تا تعداد قلمه های کمتری از دست بروند.

اکسین‌ها معمولا در جوانه‌های زیرین ساقه گیاه قرار دارند و کار اصلی آنها جلوگیری از جوانه‌های کناری تنه است تا تمرکز ساقه بیشتر بر ریشه زایی باشد.

هورمون های ریشه زا تجاری معمولا به صورت ژل، مایع یا پودر در بازار موجود هستند که حاوی مقادیر اکسین بعنوان هورمون‌های گیاهی هستند و معمولا در آزمایشگاه ساخته می‌شوند.

معایب هورمون ریشه زا

هورمون‌ها احتمال ریشه‌دار شدن قلمه‌ها را افزایش می‌دهند؛ اما از آنجا که معمولا حاوی قارچ کش هستند استفاده بیش از حد آنها می‌تواند گیاه را در فتوسنتز با مشکل مواجه کند.

ممکن است نشانه‌های استفاده زیادی از هورمون ریشه‌زا را با زرد شدن و ریزش برگ‌ها و یا سیاه شدن ساقه ببینید که در نهایت منجر به از بین رفتن قلمه شما خواهد شد.

باغدارانی که تاکید زیادی بر پرورش محصولات خود به روش ارگانیک دارند، بعد از قلمه گرفتن، معمولا از استفاده مواد شیمیایی خودداری می‌کنند و سعی ایشان بر استفاده از هورمون‌های دارای اکسین و طبیعی و یا دست ساز خود است.

---

مقاله آشنایی کامل با پیوندزنی را هم مطالعه کنید.

---

دستورالعمل قلمه زنی

در این قسمت؛ دستورالعمل قلمه زنی را برای شما شرح می‌دهیم.

1. گیاهی سالم و با نشاط را انتخاب کنید.

2. برای قلمه گرفتن، در میان شاخه‌ها، عصایی را انتخاب کنید که سالم، جوان، با قطر مناسب و با نشاط است.

3. برای گرفتن قلمه بهترین محل را جهت زخمه زنی یا برش انتخاب کنید. (بهترین محل زیر گره یا پیوند برگ است که در حالت طبیعی اکسین در آنجا موجود است)

4. برای جداسازی عصا از گیاه مادر از کاتر یا قیچی تیز و ضدعفونی شده استفاده کنید تا اولا آوندها آسیب کمتری ببینند و ثانیا از سرایت بیماری‌ها جلوگیری شود.

5. هر برگی که به انتهای قلمه نزدیک است و محل آن می‌تواند برای ریشه زایی مستعد باشد را از عصا جدا کنید.

6. برای جلوگیری از سرما، خروج شیره نباتی و یا ابتلا به بیماری می‌توانید محل برش در گیاه مادری را بپوشانید.

استفاده از هورمون ریشه زا

7. اگر از هورمون پودری استفاده می‌کنید قبل از قرار دادن انتهای قلمه در پودر مطمئن شوید که در محل برش رطوبت کافی وجود دارد. اگر رطوبت کافی نیست انتهای قلمه را در آب فرو کنید.

8. هورمون را در ظرفی استریل قرار دهید.

9. انتهای قلمه را در هورمون پودر یا ژله ای قرار دهید.

10. انتهای قلمه را به خوبی تکان دهید تا هورمون مازاد جدا شود.

11. یک گلدان حاوی کمپوست، رس و شن و ماسه که رطوبت مطلوب کافی دارد را از قبل آماده کنید و محلی که قرار است قلمه در آن مستقر شود را سوراخ کنید و قلمه را در آن قرار دهید (سوراخ ها ترجیحا در کنار گلدان، جایی که شدت تبخیر کمتر است در نظر بگیرید)

نکات مهم قلمه زنی

• از آنجا که هنوز ریشه پراکنده نداریم سعی کنید رطوبت پایه قلمه به صورت مداوم حفظ شود زیرا قلمه ضعیف است.
• تا جایی که می‌شود از تبخیر رطوبت گیاه به وسیله برگ‌ها جلوگیری شود. برای اینکار می‌توانید تعداد برگ‌ها را کاهش دهید و فقط برگ‌های تاج را جهت تنفس بهتر گیاه باقی بگذارید. همچنین می‌توانید از دستگاه رطوبت‌ساز و یا یک کیسه پلاستیکی بعنوان سقف عبور دهنده نور استفاده کنید.
• گلدان قلمه‌ها را در محلی قرار دهید که نور آفتاب غیرمستقیم خوبی داشته باشد. نور مستقیم آفتاب، شدید و گرم بوده و سطح تبخیر آب درون گیاه را افزایش میدهد و اصلا مناسب نیست.
• اولین تحرکات در ساقه و برگ‌های قلمه نشان دهنده رشد احتمالی در ریشه است. بنابراین لایه پلاستیکی را از روی قلمه بردارید و در صورت نیاز کمپوست را دوباره آبیاری کنید.

با گذر زمان قلمه شما تبدیل به یک نهال ایده آل برای پرورش می‌شود.

خرید قلمه مرغوب و با کیفیت

نکات ضروری در قلمه گرفتن

• قلمه را زمانی از درخت بگیرید که آب درون بافت‌های گیاه بیشترین مقدار را دارد. پیشنهاد می‌کنیم صبح اول وقت اینکار را انجام دهید.
• از قلمه زنی ساقه‌های گلدار خودداری کنید. زیرا بجای آنکه تمرکز قلمه به ریشه زایی باشد؛ باید به پرورش گل بپردازد و این امر احتمالا سبب از دست رفتن قلمه می‌شود.
• هرگز بیش از حد هورمون ریشه زایی را استفاده نکنید. زیرا موجب فساد و آسیب محل برش در انتهای قلمه می‌شود.
• هورمون ریشه زایی را از شاخ و برگ قلمه دور نگه دارید. زیرا ممکن است موجب از بین رفتن برگ ها شود.
• بعد از قلمه گرفتن ، تمام یا نیمی از برگ‌های بزرگ را جدا کنید تا سطوح از بین برنده رطوبت قلمه کم و کمتر شود.
• اگر بتوانید محل ریشه را گرم کنید مسلما به رشد بهتر ریشه کمک خواهید کرد.

هورمون‌های ریشه زا خانگی (دست ساز)

در اینجا به چند نوع هورمون خانگی برای ریشه زایی اشاره می‌کنیم. هورمون های ریشه زا خانگی که به آنها هورمونهای ریشه زا دست ساز نیز می‌گویند، از مواد آسان و دردسترس به دست می آید که می‌تواند تا حد مطلوبی به ریشه‌زایی کمک نماید.

هورمون ریشه زا خانگی – سرکه سیب

درست است که معمولا باغداران از سرکه سیب برای از بین بردن علف‌های هرز استفاده می‌کنند؛ اما مقادیر مناسب سرکه سیب می‌تواند در امر ریشه زایی نیز کمک کند.

توجه داشته باشید که استفاده بیش از حد مجاز می‌تواند موجب جلوگیری از ریشه زایی شود.

دستورالعمل هورمون ریشه زا خانگی – سیب:

یک قاشق چایخوری سرکه سیب را با نیم لیتر آب مخلوط کنید. در مورد نوع و مارک سرکه سیب حساسیت نداشته باشید. قبل از قرار دادن ریشه گیاه در خاک محل کاشت، آن را در محلول دست ساز خود قرار دهید و سپس بکارید. این کار باعث تحریک گیاه جهت ریشه زنی بیشتر می‌شود.

نویسنده این بخش : مری اچ 

هورمون ریشه زا خانگی – پودر دارچین

شاید اولین چیزی که در مورد دارچین به ذهن شما می‌رسد، یک طعم دهنده غذا باشد اما باید بگوییم دارچین علاوه بر اینکه می‌تواند یک دورکننده عالی برای مورچه‌ها از گیاهان و فضای مورد نظر شما باشد، می‌تواند بعنوان یک عامل ریشه زا شما را در پرورش قلمه ها کمک کند و تقریبا برای تمام گونه‌های گیاهی جواب می‌دهد.

دستورالعمل هورمون ریشه زا خانگی – دارچین:

برای تکثیر گیاه مادر به وسیله قلمه؛ نیازمند جلوگیری از بیماری های قارچی هستیم که با قرار دادن محل برش قلمه در دارچین؛ قبل از قرار دادن در خاک گلدان می‌توانید از این امر اطمینان حاصل کنید.

در ادامه پرورش گیاه نیز می‌توانید از اسپری دارچین بعنوان سم دور کننده بیماری‌های قارچی استفاده کنید.

نویسنده این بخش: آن بیلی

هورمون ریشه زا دست ساز – آب بید

منظور از آب بید، آبی است که برای مدتی ساقه درخت بید در آن غوطه ور شده است. مورد مصرف این آب علاوه بر آبیاری نهال‌های تازه کاشته شده می‌تواند کمک به ریشه زایی قلمه‌ها باشد.

دستورالعمل هورمون ریشه زا خانگی – آب بید:

قلمه‌ها را قبل از قرار دادن در خاک با آب بید خیس می‌کنیم.

گاها در تکثیر برخی گونه‌ها به این شکل عمل می‌شود که قلمه ها را در آب بید قرار می‌دهیم و بعد از مدتی ریشه زایی مستقیما در آب صورت می‌گیرد.

برای اینکار می‌توانید شاخه‌های درخت بید با قطر کمتر از 1.5 سانتیمتر یا برگ شاخساران قطور را جدا کرده و در ظرفی با دو لیتر آب جوش قرار دهید.

توجه کنید که شاخه ها یا برگ ها را به اندازه کافی خرد کنید تا در ظرف 24 تا 48 ساعت مقادیر بیشتری از هورمون اکسین آزاد سازی شود.

پس از این زمان می‌توانید آب بید را که رنگی همچون چای رقیق دارد برای آبیاری استفاده کنید. سعی کنید آب بید را تازه به تازه استفاده کنید هرچند می‌توانید آن را تا دوماه در یخچال نگهداری کنید.

بنابراین اگر بدنبال استفاده از قلمه برای تکثیر هستید توصیه می‌شود قلمه‌های بریده شده را یک شب در آب بید بخیسانید و سپس در گلدان بکارید.

نویسنده این بخش: نیکی تللی

سوالات متداول درباره قلمه زدن

در ادامه به چند سوال پرتکرار مخاطبان مزرعه کارآفرینی در خصوص تکثیر گیاهان به روش قلمه زنی اشاره میکنیم.

 ما می‌توانیم قلمه بزنیم

1. آیا ما هم می‌توانیم گونه‌های گیاهی در دسترس خود را با قلمه زنی تکثیر کنیم؟

در پاسخ به این سوال باید بگوییم توجه داشته باشید که برای قلمه زنی، پرورش نهال و در نهایت داشتن درختان مرغوب عوامل مختلفی شامل نوع خاک قرار گیری قلمه‌ها در آن، مرغوبیت گیاه مادری، زمان مناسب قلمه زنی و ... دخیل هستند.

فراهم بودن تمام موارد مذکور، بسیار مهم و نیازمند دانش، تخصص و تجربه است.

بنابراین اگر بدنبال احداث یا توسعه باغ خود هستید، سعی کنید از نهالستان‌های معتبر و مورد وثوق نهال تهیه کنید.

خرید قلمه انگور شاهانی

خاک مناسب قلمه زنی

2. نوع خاک مورد استفاده به هنگام قلمه زنی برای داشتن نهال بهتر است؟

در این خصوص باید بگوییم طبق نظر کارشناسان مزرعه کارآفرینی؛ بهترین خاک بستر برای رشد قلمه و تبدیل به نهال مرغوب خاکی مخلوط از رس، شن و ماسه و کمپوست است.

این خاک ایده‌آل می‌تواند ضمن داشتن مواد مغذی و غنای کافی؛ سبک باشد و اجازه تنفس و تحرک را به ریشه بدهد.

زمان استفاده از هورمون ریشه زا

3. چه موقع از هورمون ریشه زا استفاده کنیم؟

اینکه قلمه را چه موقع از سال می‌خواهیم وارد خاک کنیم به ما می‌گوید که چه مقدار از هورمون استفاده کنیم.

در حالت کلی اگر قلمه‌زنی شما در فصل تابستان انجام می‌گیرد از آنجا که قلمه شما نرم است از هورمون با غلظت کمتر استفاده کنید.

اگر در زمستان قلمه زنی را انجام می‌دهید که قلمه شما چوبی سخت است،  از هورمون غلیظ تر استفاده کنید.

---

از اینکه به این مقاله توجه کردید سپاسگزاریم. امیداوریم برای شما مفید بوده باشد.

اگر شما هم سوالی دارید حتما برای ما ارسال کنید. از پایین صفحه در قسمت دیدگاه، برای ارسال سوال و نظر خودتون استفاده کنید.

---