آشنایی با درخت اکالیپتوس

اکالیپتوس نام لاتین درختی است که در ایران بید بویه یا پَشه رَم نیز نامیده می‌شود. هر چند درختان خود متعلق به خانواده درختان میرتل myrtle family هستند اما اکالیپتوس‌ها متنوع بوده و هر کدام دارای ویژگی‌های خاصی می‌باشند که مجموعه آنها نیز موسوم به tribe Eucalypteae است.

فهرست مطالب

• تاریخچه اکالیپتوس
• انواع اکالیپتها
• برگ‌ها و شکوفه‌های اکالیپتوس
• مصارف درخت اُکالیپتوس
• دسته بندی اکالیپتوس ها بر اساس پوست درخت
• بافت چوب درخت اکالیپتوس
• منابع تامین چوب
• خطرات احتمالی کاشت درخت اکالیپتوس

این مقاله تکمیل خواهد شد

تاریخچه اکالیپتوس

منشا درختان اکالیپتوس را استرالیا دانسته‌اند. شایان ذکر است که در استرالیا جنگل‌های انبوهی از درخت بیدبویه وجود دارد که درختان آن تا ارتفاع 25 متر نیز قامت دارند.

اگرچه مطالعات تاریخی نشان میدهد اکالیپتوسها در سالهای 1770 وجود داشته و شناسایی شده اند، اما شاید بدان جهت که مطالعات گیاه شناسی در مورد این گونه به قرن نوزدهم، آن هم پس از شناسایی خواص دارویی این درخت بر میگردد، سابقه تاریخی دقیقی از کشت یا رویش این درخت در دسترس نباشد.

برخی اسناد روشنگر این مطلب است که اگر چه اُکالیپتوس را برای مناطقی همچون امریکای جنوبی غیر بومی میدانیم اما یافته های علمی از وجود فسیل های درخت اکالیپتوس در کشور ارژانتین خبر میدهد.

دخایر زغال سنگ حاصل از این درختان در استرالیا نیز میتواند گواهی بر این ادعا باشد که درختان اُکالیپتوس بومی استرالیا قدمتی 20 میلیون ساله دارند.

همچنین یافته های تاریخی و زمین شناسی میتواند این تقریب را برای عمر درختان اکالیپتوس قائل شود که درختان بومی استرالیا قبل از جدایی این قاره و تبدیل شدن به جزیره وجود داشته اند که به 35 میایونسال پیش بر میگردد.

درخت اکالیپتوس را معمولا به عنوان یک گونه گیاهی دارویی و یا مناسب زراعت چوب میدانند.

اگرچه سرعت رشد این درخت در برابر درختان سریع الرشدی همچون پائولونیا که با هدف زراعت چوب کاشته میشوند، کمتر است اما خواص دارویی پوست و برگ‌های درخت اکالیپتوس باعث شده علاوه بر اهداف برداشت چوب، نیم نگاهی به خواص دارویی ان شود تا بتوان کشت ارزش آفرینی داشت.

انواع اکالیپتها

  در میان خانواده اکالیپتها، گونه‌های همیشه سبز و نیز گونه‌های دارای خزان وجود دارد.

از حیث شیوه رشد نیز برخی ارقام دارای تنه واحد به صورت درخت و برخی به صورت چند ساقه ای و درختچه ای رشد میکنند.

معمولا گونه هایی که به شکل درختچه رشد میکنند در برابر ناملایمات اقلیمی و خاکی دوام بیشتری دارند و میتوانند در مناطق کوهستانی و صخره ای رشد کنند. 

تا کنون بیش از 700 گونه در خانواده اکالیپتها شناسایی شده است که اغلب بومی استرالیا هستند و حتی گونه های هیبریدی ان که اصلاح ژنتیکی شده اند نیز موجود است.

منشا تعداد محدودی را نیز گینه نو (پاپوآ) و اندونزی دانسته اند.

گونه خاص Eucalyptus deglupta نیز بومی فیلیپین طلقی میشود.

در میان ارقام دیگر تنها 9 گونه را میتوان با اطمینان بیشتر بومی مناطقی غیر از استرالیا همچون امریکا، اروپا، بخش های مدیترانه ای، آسیای میانه، آسیای شرقی و چین و هندوستان دانست.

با این حال میتوان درخت اوکالیپتوس را در بسیاری از مناطق کره زمین که گرمسیری محسوب میشوند و تغییرات دمایی و تجربه دماهای پایین را ندارند، کشت کرد.

جالب است بدانید که 92 میلیون هکتار از اراضی استرالیا را اکالیپتوس پوشانده است که برابر با سه چهارم جنگل های استرالیا است.

برگ‌ها و شکوفه‌های اکالیپتوس

شکل برگهای درخت اکالیپتوس معمولا باریک، نوک تیز و دارای دم برگ و متناوب است. اگرچه گونه هایی از اُکالیپتوس وجود دارد که شکل برگهای آنها گرد است.

مطالعات نشان میدهد برگ درختان اکالیپتوس به دلیل آنکه حاوی روغنی با خصوصیات ضد عفونی کننده است میتواند خاصیت دارویی داشته باشد.

از سوی دیگر خواص عناصر برگهای اُکالیپتوس باعث شده جنگل های بومی استرالیا با درختان اکالیپتوس بعنوان یکی از بزرگترین زیست بوم های جانواری باشد.

بعنوان مثال کیسه دارانی همچون کوآلا تنها در منطقه استرالیا یافت میشوند که از در رژیم غذایی انها برگ درختان اکالیپتوس بیشترین سهم را دارد.

گل‌های اُکالیپتوس نیز باعث شده جنگلهای اکالیپتوس منطقه مناسبی جهت سکونت حشرات مختلفی شود.

در درختان اکالیپتوس برگها نازک هستند و  معمولا آویزان و شکل سایه گستری درخت اوکالیپتوس به همین دلیل زیاد نیست.

حتی اگر درخت بالغ و تنومند باشد بازهم در برابر درختان پهن برگ سایه گستری این درختان کم است

اغلب گونه های اوکالیپتوس همواره سبز هستند و در پاییز برگریزان وسیع ندارند.

شکوفه های درختان اکالیپتوس گلبرگ ندارند و معمولا به رنگهای متفاوت قرمز، زرد و … میباشند.

رنگ شکوفه های اکالیپتوس بنا به نوع گونه میتواند بسیار متنوع باشد به طوریکه رنگهای قرمز، زرد، کرم و … در زمان شکوفه دهی به چشم میخورد. اما شمایل ظاهری انها تقریبا به یک شکل است.

مصارف درخت اُکالیپتوس

از انجا که چندین رقم از انواع ارقام درختان اکالیپتوس جزو درختان غول پیکر و بلند قامت ترین درختان سراسر جهان محسوب میشوند میتوان از انها برای زراعت و برداشت چوب نیز استفاده کرد.

بعنوان مثال رقم اکالیپتوس رگنانس که به کوه خاکستری معروف است یک گونه بومی استرالیا محسوب میشود که دارای پوست سخت و قهوه ای و برگهای با رنگ غالب خاکستری است.

این درخت به با اهداف کاربرد چوب در صنایع معمولا پرورش میابد و قطع میشود دارای ارتفاعی بالغ بر 70 تا 114 متر است.

بسیاری از منابع علمی گیاه شناسی درخت اکالیپتوس رگنانت را بلند قامت ترین درخت گلدار دنیا دانسته اند.

ارقام مالیس و مارلوکس نیز تک ساقه ای هستند و به صورت درخت و نه درختچه رشد میکنند و ارتفاع زیادی دارند. بی شک این گونه ها در صورت سازگاری با اقلیم و شرایط خاک میتوانند بعنوان گزینه های مناسبی برای زراعت چوب در نظر گرفته شوند.

همه درختان اکالیپتوس هر سال یک لایه پوست اضافه میکنند و پوست بیرونی میمیرد. که به مرور زمان باعث میشود پوست قسمت های پایینی تنه خشن تر شود. این در حالیست که قسمت های فوقانی درخت معمولا بافت پوستی نرم تری دارند.

دسته بندی اکالیپتوس ها بر اساس پوست درخت

اُکالیپتوس ها معمولا به لحاظ پوست درخت در دسته های متفاوتی قرار میگیرند.

1. درختان اکالیپتوس با پوست رشته ای (Stringybark) : در این نوع درخت پوست به صورت رشته های طویل و اسفنجی شکل و البته ضخیم است.
2. درختان اکالیپتوس با پوست عمیق و دارای شیار موسوم به پوست آهنی (Ironbark): در این ارقام پوست خشن، محکم و دارای شیارهای عمیق است. در این گونه داخل شیارهای پوست صمغ درخت ترشح میشود و معمولا رنگ سیاه و یا قرمز از خود بر جای میگذارد.
3. درختان اکالیپتوس با پوست لایه ای دارای صفحات کوچک (Tessellated—bark): در این نوع رقم اکالیپتور تکه های پوست به صورت چوب پنبه و دارای صفحات کوچک است.
4. درختان اکالیپتوس با پوست الیافی (Box—has short fibres):  پوست این رقم از اکالییپتوس شامل رشته های القافی نازک است که به راحتی از روی تنه درخت جدا میشوند.
5. درختان اکالیپتوس با پوست روبان گونه (Ribbon—has the bark): در این رقم از درخت اُکالیپتوس پوست به راحتی از تنه جدا میشود.
   بطوریکه اگر قیمتی از آن را در دست بگیرید و بکشید، همچون یک روبان با عرض 1 تا چند سانتی متر را میتوانید با کمترین فشار از درخت جدا کنید. معمولا این نوارها پس از مدتی که خشک میشوند، خودبخود از تنه جدا شده و می ریزند.

بافت چوب درخت اکالیپتوس

بافت چوب درختان اوکالیپتوس نیز تراکم زیادی ندارد و معمولا همانند آنچه در پوست دیده میشود بافت به صورت لایه اس است. شاید همین امر سبب قابلیت اشتعال پذیری بالای درختان اکالیپتوس شده است.

درختان اکالیپتوس به لحاظ بافت چوب دارای چگالی بالایی هستند زیرا میزان صمغ این درخت بالاست. همین امر موجب شکستگی شاخه های بزرگ در درختان اکالیپتوس و خطرات ناشی از ان شده است. گرچه شاید شکستگی شاخه های درختان تنومند تا حدودی طبیعی باشد.

منابع تامین چوب

وسعت جنگلهای اوکالیپتوس سبب شده است بعنوان یکی از منابع تامین چوب صنایع قلمداد شود. بنابراین رد پای چوب درختان اُکالیپتوس در تولید انواع خرده چوب ها، خاک چوب، زیور الات، زغال چوب و … به چشم میخورد. در ایران نیز از دیرباز به همین جهت درختان اکالیپتوس کاشته میشده اند. اما پس از شناسایی خواص دارویی درخت اکالیپتوس معمولا در کنار زراعت چوب خواص مفید دارویی آن همواره در نظر گرفته شده است.

بیشتر مردم نیز درخت اُکالیپتوس را زمانیکه در سطح شهر میبینند آن را بعنوان یک درخت با برگهای ضدعفونی کننده میشناسند.

درخت اکالیپتوس میتواند یکی تز گزینه های مناسب جهت کاشت در مناطق شهری، ایجاد فضاهای سبز و محوطه سازی باشد. همچنین اگرهدف زراعت چوب در مناطق گرم داشته باشید اکالیپتوس میتواند یکی از گزینه های مناسب باشد.

خطرات احتمالی کاشت درخت اکالیپتوس

کاشت درختان اوکالیپتوس انهم به صورت متراکم در مناطق گرمسیر که تابستانهای گرمی را تجربه میکنند میتواند یک تهدید به حساب اید.

اگرچه درختان اکالیپتوس این توانایی را دارند که در مدت زمان کوتاهی خود را ترمیم کنند و این امر موجب احیای جنگلهای اکالیپتوس درگذر زمان شده است اما خاصیت شعله ور شدن آسان این درختان خود یک خطر جدی است.

یکی از دلایل طوفان آتشین اوکلند در شمال کالیفرنیای امریکا در سال 1991 نیز همین موضوع گفته شده است. و از ان زمان به بعد محافظت از درختان و مراقبت بستر این جنگلها یکی از مهمترین کارها برای حفظ این جنگلهاست تا دوباره چنین فاجعه ای رخ ندهد.

---

امیدواریم این مقاله برای شما مفید بوده باشد.

اگر نظر یا سوالی دارید از فرم پایین با ما درمیان بگذارید.

کارشناسان ما در اسرع وقت پاسخ خواهند داد.

---